به بهانۀ روز ملی صنعت چاپ، 11شهریور
یازدهم شهریور برای اهالی صنعت چاپ که، همواره بر "دانش و تجربه" مبتنی بوده است، معنای دیگری دارد. این روز ، که یادآور تلاش مستمر و زحمت مداوم جمع بزرگی از کارگران، صنعتگران، بزرگمردان اهل فرهنگ و هنر و ادب و فن ایران زمین است، در سال ۱۳۸۲ به همت مدیرکل وقت دفتر چاپ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و با تصویب شوراى عالى انقلاب فرهنگى «روز ملی صنعت چاپ" نام گرفت و صنعت چاپ ایران با بیش از دو سده قدمت هویت یافت.
اختراع حروف چاپی مستقل و دستگاه چاپ یکی از مهم‌ترین رخدادهای تاریخ بشر است. گرچه نخستین بار گوتنبرگ آلمانی در سال ۱۴۵۶ میلادی ماشین چاپ را اختراع کرد، اما در حقیقت اختراع فن چاپ به قرن‌ها پیش از گوتنبرگ باز می‌گردد؛ شاید نشانه‌هایی از این صنعت در کتیبۀ حقوق بشر کوروش هخامنشی مشهود باشد.
نخستین چاپخانه در ایران در تبریز تأسیس شد. عباس میرزا نایب‌السلطنه، میرزا زین‌العابدین تبریزی را مأمور فراگیری فن چاپ و راه‌انداختن نخستین چاپخانه در تبریز کرد. او در سال ۱۲۳۳قمری ابزارآلات چاپ حروفی را به تبریز آورد و تحت حمایت حکمران آذربایجان چاپخانۀ کوچکی برپا کرد. کتاب‌ها عمدتاً تاریخی، دینی، ادبی، یا در جهت ترویج اصول بهداشتی، ترویج جنبه‌هایی از حیات مدنی و فرهنگ زندگی اجتماعی جدید بوده است. بررسی نخستین کتاب‌های چاپی نشان می‌دهد که هر دولتی از فناوری چاپ در جهت مقاصد خود استفاده می‌کرده است. در سال ۱۲۴۰، حدوداً ۷ سال پس از تأسیس چاپخانه در تبریز، میرزا زین‌العابدین به امر فتحعلی‌شاه به تهران احضار و به تأسیس چاپخانه و چاپ کتاب مأمور شد.
چاپ یعنی زندگی، حیات، پویایی و تحرک. شاید امروز به دلیل استفاده وسیع از پایگاه‌های اینترنتی به این نیندیشیم که اگر چاپ نبود چگونه دانش‌ها منتقل می‌شد. برای چند لحظه به دنیای بدون چاپ فکر کنید: کارت شناسایی و عکسی برای معرفی هویت ما و همچنین دستاوردهای بشری وجود نداشت، تا چه رسد به کتاب و مجله و صفحه‌های گستردۀ وب و اینترنت.
چاپ و صنعت چاپ به واقع پایه‌گذار بسیاری از تحولات امروز جوامع انسانی است؛ صنعتی که به‌رغم چالش‌های پیش روی در بحران کتاب و کتابخوانی و ورود شبکه‌های اجتماعی در فضای مجازی همچنان یار و یاور کتابت و مطبوعات بوده است .
این روز ملی را باید فرصت ارزشمندی دانست، بلکه مباحث مربوط به این هنر¬- صنعت بار دیگر مورد توجه مسئولان و متولیان و دست‌اندركاران چاپ و نشر قرار گیرد. صنعت چاپ از صنایعی است که دامنۀ نفوذ و اثرگذاری آن بسیار گسترده است و تقریباً درهمۀ حوزه‌های زندگی بشری نقش دارد. صنعت چاپ از سویی با نخبگان، روشنفکران و نویسندگان در ارتباط است و از سوی دیگر با مردم، آموزش عمومی و گسترش فرهنگ. صنعت چاپ، شاخص سنجش میزان فرهیختگی و دانش در کشور است که هم پای در صنعت دارد و هم جنبه‌های هنری را در خود جمع کرده است.
عشق و دانایی و ممارست عاشقانۀ اهالی چاپ و نشر سبب بالندگی امروز آن شده است. برای آنان آرزوی سلامت و موفقیت روزافزون داریم.
مرکز نشر آثار علمی دانشگاه