تجلی هویت والای دخترانه در شخصیت حضرت معصومه علیها السلام
دکتر مرضیه محصص، عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده الهیات و ادیان
اصطلاح هویت دربردارنده دو مفهوم «همسانی» و «تفاوت» است. گرچه این دو معنا متضادند ولی به دو جنبه اصلی هویت معطوفند. به بیان دیگر، هویت یعنی یکسان بودن در ماهیت و در عین حال یگانه و منفرد بودن.
هویت نشانگر نیازی است همگانی به درک خود به عنوان فردی که به رغم داشتن موارد مشترک با دیگران، از آن ها جداست. این فرآیند مشخص می کند که شخص، از لحاظ فردی و اجتماعی کیست و چه جایگاهی دارد. در واقع هویت، مجموع نگرش ها، ویژگی ها و روحیاتی است که یک شخص را از دیگران متمایز می کند.
تبیین هویت دخترانه حضرت معصومه علیها السلام در سالروز میلاد ایشان، می تواند بسیار الهام بخش باشد و زمینه اسوه پذیری از ایشان را برای همگان فراهم آورد و زیباترین، افتخاربخش ترین و متعالی ترین شاخصه ها را عیان کند.
دختر امام موسی کاظم علیه السلام - دختر شریف ترین خاندان و میراث دار خلق و خوی صالحان- از جانب برادر مکرمشان حضرت رضا علیه السلام ملقب به معصومه شده بودند. عصمت به معنای پیراستگی از خطا و اشتباه است. توجه به این نکته ضروری است که هویت معصومان از یک سو دربردارنده آن دسته از ویژگی های خاص است که از موهبت های الهی ناشی شده و جزء خصوصیات منحصر به فرد ایشان است و از سوی دیگر دربردارنده هزاران عرصه انسانی است که با همگان مشترک است. هر چند اختلاف مراتب در این باره، قابل انکار نیست .
از جمله خصوصیاتی که هویت دخترانه حضرت معصومه علیها السلام را تشکیل داده، این است که ایشان در جمع خانواده خویش، شخصیتی معنوی و تاثیرگذار بوده اند تا بدانجا که لقب «فاطمه کبری» به ایشان اعطا شده بود. این نکته مهم جای تردیدی باقی نمی گذارد که در سیر و سلوک معنوی و دستیابی به مقامات عالی، رجحان و برتری بین دختران و پسران وجود ندارد و جوهره انسانی مشترک، استعداد ویژه ای را در به ظهور رسانی صفات الهی داراست.
خصوصیت دیگر ایشان که به مثابه هویت دخترانه ایشان محسوب می شود، ویژگی تلاشگری و احساس مسئولیت ایشان است. روحیه مسئولیت پذیری، دختران را تبدیل به کنشگرانی فعال و مبتکر می نماید. در زندگانی پر فراز و نشیب حضرت معصومه؛ ایشان در مقابل تهدیدها و فشارهای حکومت ظالم علیه خاندان اهل بیت علیهم السلام علاوه بر فعالیت های علمی و روایی و بیان احادیث شیعه در خصوص غدیر خم و ولایت و امامت، در حرکتی سیاسی اجتماعی، همراه برادران خویش به عرصه مبارزه وارد شدند و هجرت را به عنوان عامل اعتراض به وضعیت موجود و حکومت وقت برگزیدند.
لذا حضرت معصومه در حساس ترین موقعیت ها و بزنگاه های تاریخ اهل بیت علیهم السلام، مسئولیت هدایت بخشی اذهان را بر عهده داشتند ایشان شیدای شمع امامت بودند و در همراهی با ولایت برخاستند. صلابت، قاطعیت و درایت حضرت معصومه علیها السلام سبب شد با یادآوری واقعه غدیر به همگان در حرکتی سیاسی اجتماعی، همراه برادران خویش به عرصه مبارزه وارد شوند و هجرت را به عنوان عامل اعتراض به وضعیت موجود و حکومت خشونت طلب و فتنه افروز وقت برگزینند.
اگر قدری ژرف در روایت های نقل شده از حضرت معصومه علیها سلام در تراث دینی بنگریم، هویدا می شود که وارستگی و پارسایی این دختر والا مقام، زمینه ساز آن شد که مردمان در غفلت خفته را به تکاپو فراخوانند و غصب ظالمانه ولایت را برنتابند و بدین سان عصاره مجاهدت های صالحان پیش از خویش و تلاش های جان فرسای نبوی را پاسداشتند.
هویت دخترانه حضرت معصومه از پرتگاه مهیب سطحی نگری ها، خوش باوری ها و مظاهر انحطاط و تباهی بسی فاصله دارد و از این رهگذر الگویی فرا جنسیتی و فرازمانی محسوب می شود.، لذا این شاخصه های فکری و فرهنگی برای همگان قابل بهره برداری است.
بر این اساس می توان گفت هر چند دختران، در سپهر تاریخ، هویت های متفاوتی کسب نموده اند، لکن شاخصه های متعالی در هویت های دخترانه، ظرفیت تبدیل شدن به شاخصه ی هویت های جمعی را دارهستند و می توانند حتی به مثابه نماد فرهنگ یک ملت محسوب شوند.
